menu

Supplement

bij ‘Van Hulp en Heil. Over de pastorale psychiatrie van Alphonse Maeder (1882 – 1991)’

Ter aanvulling, toelichting en onderstreping van mijn proefschrift mag ik wel attenderen op de teksten:

1. Proefschrift van Annatina Wieser

- https://www.luzifer-amor.de/fileadmin/bilder/Downloads/DISSWIESER2001.pdf

Deze link bevat het proefschrift van Annatina Wieser uit 2001 over ‘Zur frühen Psychoanalyse in Zürich 1900 - 1914’. Dit proefschrift schreef zij onder begeleiding van prof. dr. Christian Müller, en verdedigde zij aan de Universiteit van Zürich. Christian Müller (1921 – 2013) bezochten wijzelf in zijn historische pand in de binnenstad van Bern in het kader de voorbereiding op ons proefschrift. Henk van Andel (1926 – 2019) introduceerde ons bij hem. Van Andel en Müller trokken enige tijd met elkaar op toen Van Andel als arts-assistent een stage in Zwitserland deed. Van Andel vertelde zelf hierover dat hij verbatims schreef van wat patiënten die uit een insuline-coma kwamen, vertelden.

Deze dissertatie volgt de ontwikkeling van de psychoanalyse in haar eerste jaren in Zürich op de voet, en geeft op een wel zeer gedetailleerd niveau weer, wie er wat, hoe, waar en wanneer met elkaar besprak. Daarbij valt op dat Alphonse Maeder na Sigmund Freud en Carl Gustav Jung veruit het meest vermeld of ook geciteerd wordt. Hij vervult een belangrijke, vaak centrale en aanjagende rol in de ontwikkeling van de psychoanalyse in Zürich, zowel buiten als binnen het Verenigingsverband daar.

Wat opvalt is dat Maeder enige tijd verloofd is geweest met de Russische psychiater dr. Fanny Chalewsky, een eerdere mede-studente in de geneeskunde en latere collega. Solche Ehe gehen bekanntlich nicht, merkt Jung op tegenover Freud. Het kwam niet tot een huwelijk met haar. De verloving raakte uit.

Wat ook opvalt is dat Maeder in een brief die Maeder op zijn trouwdag met Louise Bosing ontving maar later opende, gepolst werd door Ludwig Binswanger om de leiding van Bellevue, in Kreuzlingen, over te nemen. Bellevue is een ‘Privatsklinik’ die door de vader van Ludig Binswanger in 1857 stichtte. In deze kliniek werden m.n. verwarde welgestelde burgers ontvangen en behandeld.

Er is heel erg veel meer in dit proefschrift te lezen over Alphonse Maeder. Het belang van het proefschrift is ongetwijfeld dat dit een dikke streep zet onder mijn proefschrift waar dit laatste Alphonse Maeder plaats onder de ‘Altmeister der Psychotherapie’, in hetzelfde rijtje waarin ook Sigmund Freud en Carl Gustav Jung staan.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat Alphonse Maeder tientallen jaren later door Ludwig Szondi wordt uitgenodigd als representant van een van de richtingen die zich uit de psychoanalyse ontwikkeld heeft.

 

Citaat uit mijn proefschrift: Dat Maeder een eigen richting ontwikkelt, wordt bevestigd als Leopold Szondi (1893-1986) in Zürich in het kader van de ‘Arbeitsgemeinschaft für experimentelle Triebforschung und Schicksalpsychologie’ van 14 februari tot 14 juli 1955 een cyclus van voordrachten door representanten van de volgens hem belangrijkste richtingen in de dieptepsychologie organiseert.

Hij nodigt ook Maeder uit. Behalve de psychoanalyse van Freud, de analytische

psychologie van Jung, de ‘Schicksalsanalyse’ van Szondi zelf, de ‘Individualpsychologie’

van Adler en de groepspsychotherapie (Szondi, 1956), komt ‘die religiöse Psychotherapie’

van Maeder aan de orde (Maeder, 1956b). Maeder behartigt één van de zeven belangrijkste

richtingen in de dieptepsychologie, die christelijk pastoraat integreert en spreekt daar zelf

over op 72 jarige leeftijd.

 

2. Feestelijk bijdrage over Alphonse Maeder bij zijn 70ste verjaardag

- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13075958

 

Een bijdrage tien jaar eerder en tien jaar later vermeld ik in mijn proefschrift. Deze bijdrage staat in:
Schweiz Arch Neurol Psychiatr. 1952;70(2):225-6.

 

3. Simon Vestdijk en Alphonse Maeder

Op meerdere plekken in en over het werk van Simon Vestdijk is de naam van Alphonse Maeder terug te vinden. Meestal gebeurt dat samen op met de naam van Carl Gustav Jung, maar niet altijd. Het lijkt erop dat Vestdijk die zacht gezegd niet gecharmeerd was van het christelijke geloof, wel interesse en waardering had voor het psychische concept van Jung en ook Maeder over godsdienst in het algemeen en dat over de christelijke in het bijzonder. Voorbeeld is zijn ‘Toekomst der religie’ uit 1947. Dit boek bevat negen lezingen waarin Vestdijk beoogt de weg te banen voor een nieuwe religieuze mens, verlost van wat Vestdijk noemt: zijn zelfgeschapen demonen en in harmonie met zichzelf. Contact met de erven van Vestdijk levert in eerste aanleg op dat er geen persoonlijke of eventueel vanuit Maeder – die nogal wat Nederlanders in therapie had – professionele contacten tussen Simon Vestdijk en Alphonse Maeder zijn geweest.

 

4. Encyclopaedisch handboek van het moderne denken (2 delen)(1931)–A.C. Elsbach, H.T. de Graaf, H.J. Jordan, K.F. Proost, G.H. van Senden.

In deze fraai geschreven encyclopedie uit 1931 wordt Maeder aangevoerd onder het lemma ‘Psychosynthese’.

 

Ter Meulen (R.H.J.) Ziel en zaligheid. De receptie van de psychologie en van de psychoanalyse onder de katholieken in Nederland (1900-1965). Ambo, 1988.

Dit proefschrift bevat op meerdere plaatsen aanhalingen van Alphonse Maeder. Ter Meulen was een van de opponenten tijdens de plechtigheid waarin ik mijn proefschrift verdedigde.

 

5. Historisches Lexikon der Schweiz

Sinds 2009 staat in de ‘Historisches Lexikon der Schweiz’ een Lemma over Alphonse Maeder, waarmee hij een vaste plek in de geschiedenis van Zwitserland verwierf. Mijn eigen proefschrift is een van de verwijsteksten.

Het Lemma is: Mäder [Maeder], Alphonse

11.9.1882 La Chaux-de-Fonds, 27.1.1971 Zürich, kath., von Mühleberg, ab 1930 von Zürich. Sohn des Louis Alphonse, Uhrmachers. ∞ Louise Therese Bosing, Deutsche. Medizinstud. in Bern, Zürich, Berlin, Dr. med. in Zürich (1909 Publikation der Dissertation). Assistent an der Psychiatr. Universitätsklinik Zürich (Burghölzli) unter Eugen Bleuler und Carl Gustav Jung. 1911 Arztpatent, Spezialarzt für Geisteskrankheiten und organ. Nervenleiden. Von 1918 bis kurz vor seinem Tod führte M. eine psychiatr. Praxis in Zürich. M. löste sich zunächst von der Kirche und vertrat ein naturwissenschaftl. Menschenbild, später war er ganzheitlich und christlich ausgerichtet und galt als führender christl. Psychotherapeut. Er war ein früher Vertreter der Psychoanalyse in Zürich und entwickelte eine final-prospektive Traumtheorie. 1913 trennte er sich mit Jung von der Gruppe um Sigmund Freud.

Werke
– «Mein Weg von der Psychoanalyse zur Synthese», in Wegweiser in der Zeitwende, hg. von E. Kern, 1955, 189-211
Literatur
Schweizer Biogr. Archiv 1, 1952, 94 f.
NZZ, 2.2.1971
– J.W.G. Meissner, Van hulp en heil: de pastorale psychiatrie van Alphonse Maeder (1882-1971), 2002, (mit Werkverz.)

Autorin/Autor: Stefan Schul

 

6. Wikipedia

In de Franstalige versie van Wikepedia uit 2010 wordt Alphonse Maeder uitvoerig beschreven. Deze uitvoerigheid van de beschrijving komt mogelijk voort uit het feit dat Alphonse Maeder ook Franstalig was, en in Frankrijk – tot aan de Sorbonne – bijdroeg aan de introductie van het psychoanalytische werk van Sigmund Freud. In deze beschrijving komt mijn proefschrift ook voor: https://fr.wikipedia.org/wiki/Alphonse_Maeder.

 

7. Jung's Ethics: Moral Psychology and His Cure of Souls.

In 2017 schrijft Dan Merkur het boek ‘Jung's Ethics: Moral Psychology and His Cure of Souls’ uitgegeven bij John Mills, waarin hij vanaf pagina 114 ettelijke pagina’s vult hoe Jung twee theoretische opvattingen over de droom van Alphonse Maeder tot de zijne maakt. Het gaat om de finale en prospectieve functie van de droom en om wat zich in de droom voordoet als het spontane zelfportret, in symbolische vorm, van de actuele situatie van het onbewuste. Ook beschrijft Merkur hoe Maeder zich succesvol verweerde tegen kritiek van plagiaat van Adler op deze punten. Maeder publiceerde eerder dan Adler over deze opvattingen. Jung zou Jung niet zijn, als hij deze opvattingen tot de zijne niet had gemaakt.

 

8. Alfred Adler

Over dit punt van plagiaat schrijft Alfred Adler ook zelf. Hij lijkt zich ondanks gesputter neer te leggen bij het gegeven dat Maeder eerder dan hij publiceerde over finaliteit. Dat is terug te vinden in hoofdstuk 23 van een boek uit 2003 met teksten van Adler in een Engelstalig vertalingsproject van werken van Adler: The Collected Clinical Works of Alfred Adler: Journal articles : 1910-1913. Deze editie is vertaald door Gerald L. Liebenau en gepubliceerd door Henry T. Stein in het kader van The Classical Adlerian Translation Project.

9. In Memoriam over Alphonse Maeder

W. Bitter heeft een in Memoriam over Alponse Maeder geschreven dat is terug te vinden in: Zeitschrift für Analytische Psychologie und ihre Grenzgebiete: 1971;2:188–190:

10. Joris Casselman

Joris Casselman schrijft in 2013 een boek over: Albert De Haene (1910-1961) en Hubert Ronse (1928-2010) honderd jaar Psychiatrisch Ziekenhuis Onze-Lieve-Vrouw Brugge (1910-2010). Hij geeft daarin ook een beschrijving van de geschiedenis van dit ziekenhuis sinds de 12e eeuw. In dit boek vermeldt hij de belangstelling voor studies over belangwekkende figuren uit de geschiedenis van de psychiatrie, en vermeldt in een reeks van studies ook mijn proefschrift over Alphonse Maeder. Het ligt voor de hand dat Casselman zijn vermelding deed doordat hij mijn naam kende nadat ik enkele jaren eerder een recensie over een boek van hem schreef in het Tijdschrift voor Psychiatrie. Het boek heet: Etienne De Greeff. 1898-1961. Psychiater, criminoloog en romanschrijver. Leven, werk en huidige betekenis. (Zie: http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/issues/448/articles/9244 )

11. Een (door mij) onopgemerkt werk(je) van Alphonse Maeder

Het lijkt er sterk op dat ik een werkje van Alphonse Maeder over het hoofd heb gezien, en tot op heden helaas ook niet in mijn bezit heb kunnen krijgen. Van Maeder, die ook Franstalig was, is bekend dat hij het werk van Freud in het Frans vertaalde, en daardoor tot vreugde van Freud dit werk voor het Franstalige gebied hielp ontsluiten.

Une voie nouvelle en psychologie: Freud et son école

Alphonse Maeder

Casa editrice del "Coenobium, 1909 - 21 pagina's.

 

12. Nachtboek van de ziel

dr. W.J. Ouweneel
Uitgeverij: Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 1998


Dromen hebben de mensen altijd gefascineerd. In dit boek vertelt en analyseert de auteur zijn eigen dromen, die hem geholpen hebben uit een 'midlifecrisis' omhoog te klauteren. Het boek is geschreven vanuit het besef dat God ook gebruik kan maken van dromen als opvoedingsmethode voor onze geestelijke groei. In het boek wordt verwezen naar relevante literatuur van Alphonse Maeder.